Tessera BV   

Letterlijk of natuurlijk: een afweging

Veel mensen gaan er altijd van uit, dat een vertaling volmaakt is: een natuurlijke en vloeiende zin in de doeltaal die nauwkeurig de precieze letterlijke betekenis en samenhangende nuances van elk woord in de brontaal weergeeft. Maar als je er even bij stilstaat, kom je tot de conclusie dat dit onrealistisch is: er zullen altijd gevallen blijven waarin verschillen niet nauwkeurig kunnen worden weergegeven. Een term die niet bestaat in de doeltaal. Een verwijzing naar een kinderliedje. Een bekende nationale supermarktketen. Een sportheld in het ene land die totaal onbekend is in het andere land (denk bijv. aan speedskaten en cricket in de respectievelijke Nederlandse en Engelse situatie).

De vertaler zal, wanneer er geen andersluidende aanwijzingen zijn, een evenwicht moeten vinden tussen de twee uiteinden van de grijsbalans die hier is weergegeven: letterlijke nauwkeurigheid aan het ene tot en met natuurlijke vloeiendheid aan het andere uiteinde.

De balans

Er dient tot op zekere hoogte een balans te zijn tussen letterlijke nauwkeurigheiud en natuurlijke vloeiendheid. Dat is nu eenmaal onvermijdelijk. Je kunt het zien als een glijdende schaal, een grijsbalans vanaf het ene uiteinde naar het andere zoals hier weergegeven. En elk uiteinde heeft zijn keerzijde: om ervoor te zorgen dat de tekst goed loopt, zullen sommige nuances gewijzigd of enkele aspecten gelokaliseerd moeten worden. Omgekeerd zal een te letterlijke vertaling het risico met zich meebrengen dat die te onnatuurlijk, kunstmatig of 'te vertaald' klinkt - zelfs als die vertaling grammaticaal helemaal juist is. Je kunt nu eenmaal niet altijd alles hebben.



De plaats op de grijsbalans

Hier ziet u het probleem: waar moet de blauwe pijl in de afbeelding hier rechts naar toe wijzen? Onze standaard benadering is die pijl aan de linker- of rechterkant van de grijsbalans te plaatsen, afhankelijk van de aanwijzingen van de opdrachtgever of onze ervaring met soortgelijke opdrachten. Of onze ervaringen met een bepaalde opdrachtgever, natuurlijk. Maar als er sprake is van een nieuwe opdracht voor een onbekende opdrachtgever, dan moeten we gewoonweg een tussenoplossing kiezen. In die enkele gevallen waarin verschil van mening ontstaat, komt het er inderdaad alleen maar op neer dat men verwacht dat de blauwe pijl anders geplaatst wordt... of dat die pijl naar de twee uiteinden van de balans tegelijk wijst.

Maar uit ervaring weten we dat voor bepaalde types vertalingen een benadering nodig is die veel dichter staat bij één van de twee uiteinden van dat spectrum. Wanneer de patiënteninformatie voor een medicijn terug wordt vertaald (dat wil zeggen: een eerste vertaling wordt weer omgezet naar de oorspronkelijke brontaal ter controle van de nauwkeurigheid van de oorspronkelijke vertaling), dan is het duidelijk dat hiervoor een buitengewoon letterlijke benadering nodig is. Eveneens zal niemand een roman willen lezen waarin de leesbaarheid en stijl opgeofferd worden ten behoeve van absolute letterlijke precisie.